واکنش جنبش های اسلامی معاصر نسبت به جهانی شدن: انطباق یا تعارض

جهانی شدن بر ماهیت، شیوه های عمل و نحوه نگرش جنبش های اسلامی نسبت به محیط پیرامون خود تأثیرگذار بوده است، به گونه ای که این فرایند، زمینه ساز واکنش های متفاوتی شده است. برخی از آن ها مطابق با تفسیرهایشان حفظ اسلام اصیل و راستین را خواستارند، به طوری که با بهره جستن از امکانات تکنولوژیکی و فنی جهانی شدن، توانسته اند خود را به جنبشی با برد جهانی تبدیل کنند و با استفاده از چنین امکاناتی، ضمن بیان افکار و عقاید سلفی ، مخاطراتی را در موضوعاتی مانند تهدید صلح و امنیت بین المللی برای جامعه جهانی از یک طرف و اسلام هراسی از طرف دیگر ایجاد کرده اند، اما دسته دیگر بر آن بوده اند تا ضمن توجه به هویت اسلامی شان، خود را با شرایط ناشی از جهانی شدن انطباق دهند، به طوری که این نوع جنبش ها در اثر فرایندهای جهانی شدن از حالت رادیکال، شبه نظامی و آرمان گرا به حالت واقع نگر با کارکردهای ملی تبدیل شده که می تواند با بهره مندی از فضای مجازی مانند اینترنت و رسانه های صوتی، تصویری به بیان افکار و عقایدشان بپردازند. دسته سوم نیز معتقدند که جهانی شدن دارای ابعاد ایدئولوژیکی و تکنولوژیکی است که بُعد ایدئولوژیک آن ممکن است تعارضاتی برای ما در پی داشته باشد، اما بُعد تکنولوژیک آن دارای فوایدی است؛ بنابراین، ضروری است ضمن پذیرفتن جهانی شدن به عنوان یک پدیده، برای استفاده از دستاوردهای ناشی از آن و حفظ هویت دینی کوشا بوده، در این عرصه به ایفای نقش بپردازیم. پرسش اصلی پژوهش این است که جنبش های اسلامی معاصر چه واکنشی نسبت به جهانی شدن داشته اند؟ فرضیه ای که در پاسخ به این پرسش مطرح است این است که با توجه به دغدغه ها و تفسیرهای این جنبش ها مبنی بر حفظ شریعت، برخی از آن ها موضعی واکنشی در ارتباط با جهانی شدن اتخاذ کرده اند، اما گروهی دیگر از این جنبش ها بر آن بوده اند تا خود را با شرایط ناشی از جهانی شدن تطبیق دهند. بنابراین، نوشته حاضر در راستای آزمون فرضیه بالا، از رویکرد تحلیلی نظریه بحران هرایر دکمجیان و نظریه سرزمینی کردن جنبش های اسلامی اولیویه روآ بهره برده است.